In de rubriek Detonator worden teksten die dreigen te verstenen opnieuw en anders gelezen. Wat canoniek is kan wel een ander deuntje gebruiken.
Prediker is het gedroomde boek voor ongelovigen. De gave van het geloof is Frans Kellendonk nooit geworden en ik gaf als tiener terug waar ik niet om had gevraagd. Ik snap de opluchting dus van de heiden die Prediker leest: eindelijk, niet al te veel God, aards pessimisme en een opmerkelijk literaire stijl. Predikers parochianen, ze zijn blij, omdat ze de Bijbel als kunst kunnen waarderen. Dat is een meevaller en het is nog toeschietelijk jegens jood en christen ook: ik geloof niet in jullie God, maar het heeft wel een boel mooie literatuur opgeleverd! Zouden de seculiere bijbellezers eigenlijk net zo goed koranlezers zijn? Maar dat terzijde.
Vandaag waarschuw ik de seculiere parochianen van Prediker. Dit prachtige boek is geen Ulysses. Dit boek wil iets anders van jullie, zoals elke religieuze tekst iets anders wil dan het oeuvre van James Joyce: dat jullie je denken en handelen, je leven richten. Ook Prediker wil dit. Hij onderwijst jullie, toont jullie je nietigheid. Kennis, rijkdom, rechtvaardigheid, niets kan de mens redden, hij is hetzelfde als het dier, beiden sneuvelen op het slagveld van de dood. God heeft jullie inzicht verschaft in deze situatie. God kwelt de mens met dit besef. Een mens kan beter dood zijn of nee, helemaal nooit geboren worden. Ondertussen is het beter dat jullie vreugde putten uit je werk en met iemand samenleven. Maar bovenal moeten jullie ontzag hebben voor God en niet te hoog van de toren blazen. Genieten van jullie werk betekent trouwens genieten van wat jullie is geschonken (zoals de gave van het geloof niet kan worden verkregen, al zou je er op zitten te wachten).
Eruditie, beste seculiere kunstgenieter, zal u niet helpen en uw geld is een vloek. Accepteer de slechte dagen zoals de goede. Uw leven is niet maakbaar. Wat vindt u daar eigenlijk van? De Prediker constateert dat het zondaars goed gaat en dat vromen worden vernederd, daarom prijst hij de vreugde en het genieten van eten en drinken. Een pleidooi voor genieten, dat zal u wellicht aanspreken, maar vergeet niet dat het een schraal medicijn is in een verschrikkelijke wereld en vergeet ook zeker niet dat hier onderscheid wordt gemaakt tussen zondaars en mensen die ontzag hebben voor God. Prediker wil dat u geniet, maar bovenal wil hij dat u vroom bent. De tekst is misschien diffuser dan het slot van Prediker wil toegeven, maar wat er staat is ‘alles wat je hebt gehoord komt hierop neer: heb ontzag voor God en leef zijn geboden na’. Waarom? Omdat God oordeelt over elke daad. Nu wil ik graag weten hoe comfortabel u nog bent. Leest u over deze passages heen, doet het af aan de tekst of maakt het die tekst juist beter?
Voordat u van schrik weer naar Ulysses grijpt, nog een laatste, niet al te literaire waarschuwing uit dit boek: ‘er komt geen einde aan het aantal boeken dat geschreven wordt, en veel lezen mat het lichaam af.’
Door: Maarten van der Graaff
