Dorothea Lasky: dichter, mysticus, shapeshifter
Door Joost Baars
Dorothea Lasky schrijft in haar chapbook Poetry is not a project het volgende: ‘Poetry has everything to do with existing in a realm of uncertainty. (…) What diferentiates a great poet from a not-great one is the capacity to exist in that uncertain space, where the grand external world (which means anything and everything) folds into the intense internal world of the individual. In this moment, the issues of the self become one with the universal. In a poem, the poet makes beautiful this great love affair between the self and the universal. And like all kinds of love, lineair intention (a plan) has nothing to do with it.’
Amerikaanse poëzie – of liever: het denken over Amerikaanse poëzie – kan soms neigen naar de lineariteit waarover Lasky het hier heeft. Gedichten – lees: in de ideeën die daarover worden geformuleerd – lijken soms simpelweg het resultaat van een goed opgezet plan, en niet een onverwacht gevolg van een onvoorziene omstandigheid. Ook in de Nederlandstalige poëzie – lees weer: het denken daarover – kan soms de indruk worden gewekt dat het creatieve proces een goed uitgedacht, overzichtelijk en rationeel proces is. Juist daarom was het voor mij zo verfrissend om het werk van Dorothea Lasky te leren kennen, omdat zij er in slaagt om de focus te verleggen op dat andere – donkerdere, mysterieuzere, onzekerdere – aspect van poëzie, zónder daarbij te hoeven afrekenen met de Amerikaanse experimentele traditie waaruit ook zij voortkomt. De dichter die zich openstelt voor dat andere, noemt zij een mysticus.
Daar zit geen reactionaire religiositeit in, en al helemaal geen dogma. Mystiek is voor Lasky niets anders dan je verhouden tot wat je vreemd is. Dit is een proces van hechting, in tegenstelling tot de onthechting van de wetenschappelijke, rationele blik.
Lasky doet aan de Universiteit van Pennsylvania onderzoek naar creativiteit. Haar wetenschappelijke werk en haar dichterschap komen samen in een zin uit het eerder geciteerde Poetry is not a project: ‘It is a human instinct to create both out of the self and out of the world.’ Dat ‘out of’ kan twee tegenovergestelde dingen betekenen: vanuit en buiten. Vanuit het zelf, en buiten het zelf. Vanuit de wereld, en buiten de wereld. Met andere woorden: ikken en werelden worden bij Lasky steeds geopend, vergroot, en zo veranderd. Haar notie van het metafysisch ik speelt daar, niet verrassend, een belangrijke rol in. Ze schreef er in de Boston Review het volgende over: ‘All great poets employ the metaphysical “I.” That is to say the “I” can be a shape shifter, with no ground, with no form that is finite or no form at all. Or I mean that the “I” of a poem can be anyone or anything, all the things the poet has not yet been, seen through the lens of what he or she already has been.’
Vertaald door Joost Baars
Het gedicht over vrijheid en beperking
Het gedicht is universeel
Ik kan overal zijn en
Een gedicht lezen, schrijven of kennen.
Wat een gedicht is is wat ik ben.
Een gedicht is wat jij bent.
Je bent aardig
En mooi en ik vind je leuk.
Is het verkeerd je leuk te vinden?
Nou, ik hoop van niet.
Ik vind gedichten leuk.
Ik vind ze erg leuk.
En ik weet wat ik wil,
Wat ik van jou en van een gedicht wil.
Ik weet dat ik wil dat je van me houdt.
Hou dus van me.
Hou van me in vrijheid
En ik zal op voet van gelijkheid staan
Met jou en huilen
En huilen zullen we
Bij de bergen
En rivieren van de wereld
En elkaar kennen
We zullen elkaar kennen
Omdat we een gedicht kennen.
Uit: Dorothea Lasky, Art, H_NGM_ Press, 2005
De Vijand
De Vijand maakt een vijand
Van een ander
Omdat de Vijand in haar zit
Ik schreeuwde ik brulde
Het lukt me niet de Slang
Uit mij te krijgen
Hij schreeuwde hij brulde
Hij wilde de Vijand eruit
Zij schreeuwde zij brulde
Zij wilde de vijand het huis uit
Zij wilde vernietigen wat de Vijand had
De ander is niet de Vijand
Als je de Vijand wilt vernietigen
Moet je beseffen dat jij de Vijand bent
Ik wil dat iedereen me aardig vindt
Het komt omdat ik de Vijand ben
De Vijand wil zichzelf alleen vernietigen
Om de Vijand te doden
Ik wil van dit huis alleen een gevangenis maken
Om de Vijand buiten te houden
Maar eigenlijk om de Vijand te begrenzen
Alleen liggen de grenzen binnen de grenzen
Er is geen lucht die door mijn longen stroomt
Die niet vermengd is met de lucht van de Vijand
Er is geen zuivere lucht die niet in
Een andere lucht veranderd is
Die van de Vijand dus.
Waar is hij gebleven?
Is hij naar de Vijand gegaan?
Is hij opgelost in de Vijand?
Gedicht na gedicht heb ik over hem geschreven
Ik had een droom, toen nog een
Was de droom er door de Vijand in gedaan?
Probeerde de Vijand mijn lucht zijn kant op
Te laten woelen, door me te verleiden met de droom?
Danste de Slang op de plaats rond
En maakte hij de Vijand zodat ik nooit zou weten
Dat de Vijand in mij zit, maar in hem
Wil ik de Vijand vermoorden
Zodat ik mijzelf niet vermoorden wil
Toch, als ik de Vijand vermoord
Vermoord ik ook mijzelf
Heeft de Vijand pijn gemaakt
Zodat ik mijn eigen Vijand zou onderscheiden van de jouwe
Weetikveel, ik wil opspringen en lopen
Ik wil ontstellend lopen
Weetikveel weetikveel, ik wil zonnechaos
Ik ben ziek, ik wil gezondheid
Ik wil dat de bloemen sinister worden gemaakt
Door lucht van de Vijand
De bloemen, met hun rode kronen
Waren altijd de Vijand
Zet de Vijand op je tafel nu
Kinderen, minnaars, vrienden
Versier je kamer met de tulpen van de Vijand
De Vijand maakt de kamer lichter
Uit: Dorothea Lasky, Thunderbird, Wave Books, 2012
Dorothea Lasky (1978) heeft een BA van Washington University en een MFA van de University of Massachusetts Amherst. Op dit moment bereidt ze een proefschrift voor aan Penn Graduate School of Education over de manier waarop docenten creativiteit kunnen stimuleren in hun lessen. Ze publiceerde tot nu toe drie dichtbundels, allemaal bij Wave Books: AWE (2007), Black life (2010) en Thunderbird (2012). Ook publiceerde ze enkele chapbooks, waaronder Poetry is not a project (2010).
Joost Baars (1975) is dichter, essayist, programmamaker en boekverkoper. Vorig jaar publiceerde hij het chapbook iemand anders. Hij schrijft voor de Poëziekrant en deRecensent.nl, maakt de bekroonde poëziepodcast VersSpreken, en geeft de volledig door crowdfunding gefinancierde reeks Halverwege Chapbooks uit. Daarnaast is hij redacteur van het literatuurfestival Read My World.
